8 تفاوت کنتاکتور تک فاز و سه فاز | بررسی کامل و کاربردی

کنتاکتورها، تجهیزاتی‌اند که امکان کنترل و مدیریت بارهای الکتریکی سنگین را فراهم می‌کنند و در دو نوع تک فاز و سه فاز در دسترس هستند. با اینکه هر دو نوع کنتاکتور هدف مشابهی دارند اما تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند که باعث می‌شود آگاهی و شناخت نسبت به این تفاوت‌ها در زمان بکارگیری از کنتاکتور در سیستم از اهمیت زیادی برخوردار باشد. 

کنتاکتور تک فاز چیست؟

کنتاکتور تک فاز چیست و چه عملکردی دارد؟ کنتاکتور تک فاز که به نام کنتاکتور بی صدا نیز شناخته می‌شود، یک نوع رله است که به دلیل برخورداری از ورودی و خروجی در دسته کنتاکتورها قرار گرفته است. این نوع کنتاکتورها قابلیت دارند که جایگزین کنتاکتورهای سه فاز شوند. دلیل محبوبیت و کاربرد بالای این نوع کنتاکتور به دلیل کم بودن صدا در زمان کار و همچنین اشغال کردن فضای کم است. 

کنتاکتور تک فاز یک رله و بوبین دارد که در صورت برق‌دار شدن بوبین، رله فعال شده و تیغه‌ها تغییر حالت می‌دهند. این نوع از کنتاکتورهای توانایی دارند که به دفعات قطع و وصل شوند و می‌توان آن‌ها را با استفاده از چند اپراتور و فضاهای مختلف و همچنین از راه دور کنترل کرد. با توجه به اینکه کنتاکتورهای تک فاز قطعه مکانیکی ندارند در مقایسه با کنتاکتورهای معمولی طول عمر بالاتری دارند و در زمان سوئیچینگ جرقه‌ای در سیستم ایجاد نمی‌کنند. 

کنتاکتور سه فاز چیست؟

کنتاکتور سه فاز، یکی از انواع کنتاکتور است که می‌توان از یک جریان کوچک استفاده کرده و یک جریان بزرگ‌تر را کنترل یا قطع و وصل کرد. در کنتاکتور سه فاز از خاصیت الکترومغناطیسی استفاده شده و تعدادی کنتاکت به این وسیله به یکدیگر وصل یا از هم جدا می‌شوند؛ در واقع به جای اینکه کلید به صورت دستی قطع و وصل شود، یک جریان کوچک به کنتاکتور ارسال شده و به آن القا می‌شود که باید کلید داخلی را در حالت روشن قرار دهد. زمانی که این جریان قطع شود، به کنتاکتور القا می‌شود که باید کلید داخلی در حالت خاموش یا قطع قرار بگیرد. 

در خصوص کنتاکتور 3 فاز می‌توان گفت یک کلید کنترل شونده به صورت الکتریکی (الکترومغناطیسی) به حساب می‌آید که به منظور کلیدزنی یک مدار قدرت یا کنترل از آن استفاده می‌شود. کنتاکتور سه فاز عملکردی مشابه با رله دارد، با این تفاوت که از کنتاکتور در مدارهای با آمپر بالا استفاده می‌شود. همچنین از لحاظ سرعت قطع و وصل، رله شرایط بهتری نسبت به کنتاکتور دارد. 

8 تفاوت کنتاکتور تک فاز و سه فاز

همانطور که گفته شد، کنتاکتور در دو نوع تک فاز و سه فاز در دسترس قرار دارد؛ هر دو نوع کنتاکتور هدف و عملکرد یکسانی دارند. اما با این حال دارای تفاوت‌هایی هستند که در زمان استفاده باید مورد توجه قرار بگیرند. از مهم‌ترین تفاوت‌های کنتاکتور تک فاز و سه فاز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. 

1- تفاوت کنتاکتور تک فاز و سه فاز در منبع تغذیه

یکی از جنبه‌های مهم تفاوت کنتاکتور تک فاز و سه فاز به منبع تغذیه مربوط می‌شود که برای کار با آن طراحی شده است. کنتاکتور تک فاز به صورت اختصاصی به منظور کنترل بارهای الکتریکی متصل به یک منبع تغذیه تک فاز طراحی شده است. از منبع‌های تغذیه تک فاز معمولا در محیط‌های مسکونی و همچنین تجاری کوچک استفاده می‌شود. در مقابل کنتاکتورهای سه فاز معمولا به منظور کنترل سیستم‌های دارای منبع تغذیه سه فاز که در صنایع به کار می‌روند، طراحی شده‌اند. این نوع از کنتاکتورها می‌توانند ظرفیت توان بالاتری را ارائه داده و به همین دلیل برای بکارگیری در ماشین‌آلات سنگین و تجهیزات صنعتی بهترین گزینه محسوب می‌شوند. 

2- تفاوت کنتاکتور سه فاز و تک فاز در قابلیت راه‌اندازی موتور

قابلیت راه‌اندازی موتور یکی دیگر از جنبه‌های تفاوت کنتاکتور تک فاز و سه فاز است. همانطور که مشخص است از کنتاکتور سه فاز به منظور راه‌اندازی و کنترل موتورهای سه فاز به کار گرفته شده در ماشین‌آلات صنعتی استفاده می‌شود. این کنتاکتورها می‌توانند نیرو را به صورت متعادل در موتور توزیع کرده و به این شکل عملکرد کارآمد و روان موتور را تضمین کنند. کنتاکتورهای تک فاز نیز توانایی کنترل موتورها را دارند. اما معمولا برای بارهای کوچک‌تر یا موتورهایی که برای راه‌اندازی به نیروی زیادی نیاز ندارند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. 

3- تفاوت کنتاکتور تک فاز و سه فاز در اندازه و جریان اسمی

تفاوت در اندازه فیزیکی و جریان اسمی از دیگر تفاوت‌های کنتاکتور تک فاز و سه فاز است. با توجه به اینکه در کاربردهای صنعتی به توان زیادی نیاز است، کنتاکتورهای سه فاز معمولا اندازه بزرگ‌تری دارند و در مقایسه با نوع تک فاز از جریان اسمی بالاتری برخوردار هستند. طراحی کنتاکتورهای سه فاز به صورتی است که می‌توانند بارهای سنگین چند صد آمپری و بیشتر را تحمل کنند. در مورد کنتاکتورهای تک فاز باید گفت که معمولا اندازه کوچک‌تری دارند و به همین دلیل در مقایسه با نوع سه فاز جریان اسمی در آن‌ها نیز کمتر است. نوع تک فاز کنتاکتور به شکلی طراحی شده که تحمل بارهای سبک‌تر را داشته و بهترین گزینه برای کاربردهای مسکونی و تجاری کوچک است. 

4- تفاوت کنتاکتور سه فاز و تک فاز در ولتاژ مورد نیاز

میزان ولتاژ قابل تحمل یکی دیگر از تفاوت‌های کنتاکتور تک فاز و سه فاز است. کنتاکتورهای تک فاز به صورتی طراحی شده‌اند که می‌توانند برای کار با سیستم‌های دارای منبع تغذیه تک فاز مورد استفاده قرار بگیرند. در مقابل طراحی کنتاکتورهای سه فاز به صورتی است که می‌توانند به نیازهای بالاتر ولتاژ در سیستم‌های قدرت سه فاز رسیدگی کنند. به همین دلیل مدل‌های سه فاز، کاربرد صنعتی و تجاری در مقیاس بزرگ داشته و در این سیستم‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. 

5- تفاوت کنتاکتور تک فاز و سه فاز در پیکربندی سیم‌کشی

در خصوص تفاوت کنتاکتور تک فاز و سه فاز در پیکربندی باید گفت که مدل‌های تک فاز دارای سه ترمینال قدرت، فرمان و بوبین هستند که ترمینال قدرت به منبع برق، ترمینال فرمان به دستگاه تحت کنترل متصل شده و ترمینال بوبین سیگنال کنترل را دریافت می‌کند. در مقابل کنتاکتورهای سه فاز به ترمینال‌های اضافی مجهز شده‌اند که به منظور تطبیق با منبع تغذیه سه فاز در نظر گرفته شده است؛ به همین دلیل از نظر پیکربندی سیم‌کشی پیچیده‌تر هستند. 

6- تفاوت کنتاکتور سه فاز و تک فاز در مدار کنترل

طراحی مدار کنترل یکی دیگر از تفاوت‌های کنتاکتور سه فاز و تک فاز به حساب می‌آید. در کنتاکتورهای تک فاز معمولا یک مدار کنترل سیم‌پیچ ساده وجود دارد که در آن سیم‌پیچ انرژی لازم برای بستن کنتاکت‌ها را با یک سیگنال تک فاز دریافت می‌کند. در کنتاکتورهای سه فاز، مدار کنترل شامل ترانسفورماتورهای کنترلی و تجهیزات حفاظتی اضافی است تا بتوان از عملکرد مناسب هر سه فاز اطمینان حاصل کرد. 

7- تفاوت کنتاکتور تک فاز و سه فاز در هزینه

با توجه به اینکه کنتاکتورهای سه فاز از نظر ظرفیت انتقال نیرو، پیچیدگی و ساختار فیزیکی با نوع تک فاز تفاوت دارند، بدون شک از قیمت بیشتری نیز برخوردار هستند. البته هزینه بالاتر کنتاکتور سه فاز را می‌توان با توانایی آن در کنترل بارهای بزرگ‌تر و همچنین دوام بالاتر در محیط‌های صنعتی توجیه کرد. 

8- تفاوت کنتاکتور تک فاز و سه فاز در نصب

کنتاکتورهای سه فاز و تک فاز هر کدام شیوه نصب متفاوتی دارند و همین امر باعث وجود تفاوت‌ در این دو کنتاکتور شده است. 

نحوه نصب کنتاکتور تک فاز

در خصوص نصب کنتاکتور تک‌فاز باید به این موضوع اشاره کرد که معمولاً برای وسایل تک فاز نیز از یک کنتاکتور سه فاز استفاده می‌شود. در این حالت سه پیچ ورودی کنتاکتور به هم متصل شده و سیم ورودی جریان به یکی از این پیچ‌ها متصل می‌شود. برای خروجی نیز همین فرایند تکرار می‌شود. 

برای نصب کنتاکتور تک فاز، ابتدا فیوز نصب می‌شود. پس از نصب فیوز در مرحله دوم به یک مدار فرمان جهت حفاظت بیشتر از کنتاکتور نیاز است. از یک کلید ساده فرمان می‌توان به عنوان مدار فرمان استفاده کرد. پس از مدار فرمان، کنتاکتور نصب می‌شود.

در نصب کنتاکتور تک فاز نحوه سیم‌کشی به این صورت است که از فیوز به کلید فرمان، سیم فاز متصل شده و از کلید فرمان به کنتاکتور نیز یک سیم متصل می‌شود. سیم نول به صورت مستقیم از فیوز به کنتاکتور نصب می‌شود. پس از نصب فیوز و روشن کردن کلید فرمان، جریان برق به کنتاکتور وارد شده و سپس در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌گیرد. 

نحوه نصب کنتاکتور سه فاز

مراحل نصب کنتاکتور سه فاز با کنتاکتور تک فاز تفاوت زیادی ندارد. در نصب کنتاکتور سه فاز به جای اتصال یک سیم ورود و خروجی به سه سیم در ورودی‌ها و سه سیم در خروجی‌ها نیاز است. در اینجا نیز نصب مدار فرمان مانند روش نصب در کنتاکتور تک فاز انجام می‌شود. برای نصب کنتاکتور سه فاز ابتدا باید سیم‌های ورودی را به ترتیب به پیچ‌ها 1، 3 و 5 متصل کنیم و سیم‌های خروجی را به پیچ‌های 2، 4 و 6 متصل نماییم. در مرحله بعد مدار فرمان نیز مانند کنتاکتور تک فاز نصب می‌شود. 

جمع‌بندی

در دنیای امروز که استفاده از انرژی الکتریکی و دستگاه‌هایی که برای کار کردن به این انرژی نیاز دارند روز به روز در حال افزایش است، به تجهیزاتی نیاز داریم که با کمک آن‌ها بتوانیم بارهای الکتریکی را به خوبی کنترل و مدیریت نماییم. یکی از مهم‌ترین تجهیزاتی که به این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد، کنتاکتورها در دو نوع تک فاز و سه فاز در دسترس قرار دارند که تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند و با درک و شناخت دقیق این تفاوت‌ها می‌توان مدل مناسب را بر حسب نیاز انتخاب کرده و مورد استفاده قرار داد.