بررسی انواع لامپ، ویژگی‌ها و کاربردها

از زمانی که توماس ادیسون توانست لامپ (Bulb) را اختراع کند تا به امروز از این وسیله مهم و حیاتی برای تأمین روشنایی خانه‌، محل کار، خیابان‌ها و به طور کلی هر جایی که به روشنایی نیاز داشته باشد، استفاده می‌شود. امروز که نزدیک به 2 قرن از اختراع این وسیله مهم گذشته است، شاهد پیشرفت چشمگیری در کارایی، کیفیت نور، تراکم و بازده انرژی لامپ‌هایی که در محیط‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند، هستیم. امروزه لامپ‌ها در انواع و اندازه‌های مختلف با اشکال متنوع تولید و عرضه می‌شوند و هر کدام برای کاربردهای خاصی مناسب هستند؛ به طوری که امروزه انتخاب لامپ مناسب برای تأمین روشنایی یک مکان، یکی از دغدغه‌های بسیاری از افراد به حساب می‌آید. در این مقاله با بررسی انواع لامپ و ویژگی‌های هر مدل به شما کمک می‌کنیم تا لامپ بهتری انتخاب و خریداری کنید.

لامپ چیست؟

اگر بخواهیم یک تعریف ساده از لامپ ارائه دهیم باید گفت که به هر وسیله‌ای که بتواند به صورت مصنوعی و با کمک انرژی الکتریکی، نور تولید کند، لامپ گفته می‌شود. نور و گرمایی که توسط لامپ تولید می‌شود، در هر مدل با مدل دیگر تفاوت دارد. البته که میزان انرژی الکتریکی ورودی به لامپ عامل دیگری است که در نوع نور تولید شده از لامپ تأثیر دارد. هر مدل از لامپ بر اساس فناوری ساخت یک دمای نور مخصوص به خود را دارد که محل نصب و هدف استفاده از لامپ دو عاملی است که برای انتخاب دمای نور مناسب باید مورد توجه قرار بگیرد. 

تمامی انواع لامپ از یک سری بخش‌های یکسان تشکیل شده‌اند: حباب، پایه و بدنه. پایه به سرپیچ وصل می‌شود و انرژی الکتریکی از سیم برق عبور کرده و به آن می‌رسد. انرژی الکتریکی توسط مداری که در داخل لامپ وجود دارد به انرژی نورانی تبدیل می‌شود و سپس حباب نور را پخش می‌کند. فرایند تبدیل انرژی الکتریکی به انرژی نورانی در هر لامپ با نوع دیگر متفاوت است. به طور مثال در لامپ‌های قدیمی رشته‌های فیلامنتی این وظیفه را بر عهده داشتند و در لامپ‌های جدید تراشه‌های ال ای دی. در ادامه به بررسی دقیق‌تر ساختار لامپ‌های معروف می‌پردازیم.

انواع لامپ از نظر فناوری ساخت

لامپ‌ها در انواع و مدل‌های مختلفی وجود دارند که می‌توان آن‌ها را بر اساس فاکتورهای متفاوت تقسیم‌بندی کرد. یکی از فاکتورهای مهم در دسته‌بندی انواع لامپ، فناوری ساخت آن‌ها است. 

1- لامپ رشته‌ای

لامپ رشته‌ای (Incandescent Bulbs) همان لامپ‌های معمولی و سنتی هستند که در ساختار آن‌ها از رشته تنگستن استفاده می‌شود. هنگامی که جریان الکتریسیته از این رشته عبور می‌کند، باعث درخشش آن شده و به اصطلاح لامپ روشن می‌شود. رشته تنگستن موجود در حباب لامپ‌های رشته‌ای در محیط خلأ یا با گاز نیتروژن احاطه شده است. لامپ‌های رشته‌ای در اندازه‌ها و اشکال مختلفی وجود دارند که بنا به نیاز و کاربرد می‌توان یکی از آن‌ها را انتخاب کرد.  عملکرد لامپ‌های رشته‌ای به این شکل است که عبور جریان ناگهانی باعث گرم شدن و سوختن رشته تنگستن می‌شود. این لامپ‌ها به طور متوسط بین 700 تا 1000 ساعت عمر مفید دارند و یکی از معایب آن‌ها اتلاف انرژی زیاد است. 

2- لامپ فلورسنت

لامپ فلورسنت (Fluorescent Lamps) که بیشتر با نام لامپ مهتابی شناخته می‌شود، ساختار پیچیده‌تری نسبت به لامپ‌ها رشته‌ای دارند. در این لامپ‌ها در فاصله بین کاتدها، یک لوله فلورسنت قرار دارد. درون این لوله توسط جیوه و برخی گازهای دیگر پر شده است که عبور جریان الکتریسیته از آن‌ها سبب تولید نور و تابش می‌شود. پوشش فسفری که در بیرون قرار دارد، انرژی تابشی را به نور مرئی تبدیل می‌کند. لامپ‌های فلورسنت در مقایسه با لامپ‌های رشته‌ای انرژی کمتر برای تولید نور نیاز دارند و به همین دلیل از دوام بیشتری برخوردار هستند. با توجه به اینکه این لامپ‌ها با جیوه پر می‌شوند، دفع آن‌ها پس از سوختن لامپ کم دشوار بوده و باید نکات ایمنی در این زمینه رعایت شود. طول عمر فلورسنت از رشته‌ای بیشتر است و مصرف برق کمتری نیز دارد.

3- لامپ فلورسنت فشرده یا CFL

لامپ‌ فلورسنت فشرده CFL (Compact Fluorescent Lamps) جایگزینی برای لامپ‌های رشته‌ای در ساختمان‌ها و منازل به حساب می‌آیند. لامپ‌های CFL عملکرد و ساختاری مشابه با لامپ‌های فلورسنت معمولی دارند با این تفاوت که می‌توانند با مصرف انرژی کمتر، همان میزان از نور را تولید کنند. ساختار این لامپ‌های به این شکل است که از چند حلقه لوله‌ای پر از جیوه تشکیل شده‌اند که شباهت زیادی به حباب لامپ‌های رشته‌ای دارد. این نوع لامپ‌ها در مقایسه با رشته‌ای طول عمر بیشتری داشته و تا حدود 10 هزار ساعت توانایی کار دارند. همچنن این لامپ‌ها از مصرف انرژی کمتر و درخشندگی بالاتری نسبت به لامپ‌های رشته‌ای برخوردار هستند. 

4- لامپ هالوژن

لامپ هالوژن (Halogen Lamps) را می‌توان نسخه بهبود یافته لامپ رشته‌ایی دانست. تفاوت این نوع لامپ‌ها با لامپ رشته‌ای در این است که رشته تنگستن درون لامپ با یک پوشش شفاف پوشانده شده و همچنین دارای اندازه کوچکتری نسبت به لامپ‌های رشته‌ای هستند. دلیل نامگذاری این نوع لامپ‌ها به دلیل استفاده از مقادیر کم هالوژن همراه با یک گاز بی‌اثر است. گاز بی‌اثر که در این لامپ‌ها استفاده می‌شود می‌تواند روشنایی و طول عمر لامپ را افزایش داده و کارایی و درخشندگی آن را نیز به میزان قابل توجهی بالا ببرد. هالوژن‌های امروزی در بازار تنها به دلیل شباهت با هالوژن‌های قبلی از نظر ساختار با این نام خوانده می‌شوند وگرنه در تولید آنها از فناوری SMD و COB استفاده می‌شود.

5- لامپ ال ای دی (LED)

لامپ‌های LED لامپ‌هایی هستند که با فناوری جدید همراه با راندمان بالا طراحی و تولید می‌شوند. در لامپ ال ای دی، نور به واسطه عبور الکترون‌ها در یک نیمه‌هادی منتشر می‌شود. این نوع لامپ‌ها فاقد رشته تنگستن بوده و از قدرت بیشتر و طول عمر به مراتب بالاتری برخوردار هستند. یکی از ویژگی‌های این لامپ‌ها توانایی ایجاد طیف رنگ متفاوت بدون استفاده از فیلترهای رنگی است. این لامپ‌ها در مقایسه با لامپ‌های رشته‌ای توانایی تولید نور بیشتری دارند. مصرف انرژی لامپ‌های LED پایین‌تر بوده و نسبت به لامپ‌های سی اف ال نیز کارآمدتر هستند. 

لامپ‌های LED از نظر طول عمر بی‌رقیب هستند و می‌توانند تا 100 هزار ساعت کار کنند. گستره نوری مشخص، ایمنی بالا و قیمت مناسب از دیگر ویژگی‌های لامپ‌های ال ای دی محسوب می‌شود که منجر به محبوبیت بالای آن‌ها شده است. این لامپ‌ها که توانایی تبدیل 90 درصد انرژی الکتریکی به نور را دارند در انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند. برای آشنایی بیشتر با این محصول می‌توانید مقاله “لامپ ال ای دی چیست؟” را بخوانید. از مهم‌ترین انواع لامپ LED می‌توان به لامپ‌های اس ام دی (SMD) و لامپ‌های سی او بی (COB) اشاره کرد. پ

انواع لامپ ال ای دی

• لامپ SMD: واژه SMD که مخفف عبارت Surface Mount Diode است و هر واحد یا تراشه آن از تعداد 3 ال ای دی با رنگ نورهای قرمز، سبز و آبی تشکیل می‌شود. این فناوری جدید بازدهی و طول عمر بالا برای لامپ LED به ارمغان می‌آورد. لامپ‌های SMD بسیار کارآمد بوده از تنوع رنگ، وضوح بالا، حجم بسیار کم، زاویه دید بیشتر برخوردار بوده و در میزان مصرف انرژی در حد قابل توجهی صرفه‌جویی می‌کنند. 
• لامپ COB: جدیدترین فناوری در تولید لامپ‌های LED هستند که یک گام بلند رو به جلو برای استفاده از انرژی بیشتر محسوب می‌شوند. این لامپ‌ها به تراشه قدرتمندی مجهز شده‌اند که بر خلاف لامپ‌های SMD فقط دارای یک پایه ورودی برق هستند. مقدار تولید لومن زیاد به ازای مصرف انرژی کم باعث می‌شود که از این لامپ‌ها در صفحه نمایش گوشی‌های هوشمند استفاده شود. این لامپ‌ها منابع کوچک تولید نور با طول عمر بالا هستند که لقب خورشید قابل کنترل را به خود اختصاص داده‌اند. 

6- لامپ گازی

این نوع، با نام لامپ‌‎های تخلیه گازی (الکتریکی) یا HID نیز معروف هستند. لامپ‌هایی که بر اثر گذر الکترون‌های پرانرژی از درون گاز تولید نور می‌کنند. این الکترون‌ها به اتم‌های خنثی درون گاز برخورد می‌کنند و باعث تحریک آن‌ها می‌شوند. به این فرآیند گاز برانگیخته می‌گویند.

لامپ‌های گازی همانند لامپ‌های فلورسنت به بالاست یا ترانس برای راه‌اندازی و تولید جرقه‌های لازم برای  روشن‌شدنشان، نیاز دارند. لامپ گازی از نظر تولید نور مرئی هم در دودسته قرار می‌گیرد. دسته اول آنهایی هستند که مستقیماً نور مرئی تولید می‌کنند و دسته دوم هم لامپ‌هایی هستند که نور آنها نامرئی است و برای تولید نور مرئی باید از یک جسم فلورسنت در آنها استفاده کرد. محصولات زیر در گروه این لامپ‌ها قرار می‌گیرند:

• بخار سدیم
• متال هالید
• بخار جیوه
• زنون

انواع لامپ از نظر شکل ظاهری

شکل ظاهری یکی دیگر از فاکتورهای دسته‌بندی انواع لامپ به حساب می‌آید که از این نظر لامپ‌ها در انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند. 

لامپ‌های سری A

لامپ‌هایی با شکل کلاسیک هستند که معمولا برای مصارف تجاری و خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرند. شکل این لامپ‌ها شبیه به میوه گلابی بوده و دارای پایه‌ای هستند که به نام پیچ ادیسون معروف است. در دسته‌بندی این لامپ‌ها عددی که بعد از حرف A می‌آید، نشان دهنده عرض لامپ است. سری A19 و A15 رایج‌ترین لامپ‌های این سری هستند که استفاده گسترده‌ای در مکان‌های مختلف دارند. 

لامپ‌های سری B

حرف B ابتدای واژه Blunt به معنی صاف است که به خوبی شکل این نوع از لامپ‌ها را توصیف می‌کند. این لامپ‌ها کمی گرد و در انتهای خود دارای یک نوک کوچک هستند. لامپ‌های سری B از دسته لامپ‌های تزئینی بوده و معمولا در لوسترها مورد استفاده قرار می‌گیرند. 

لامپ‌های سری C-7/F

این لامپ‌ها کاربرد تزئینی دارند و معمولاً برای تولید لامپ‌های لوستر استفاده می‌شوند. لامپ‌های C-7 کاملا شبیه به شمع بوده که به همین دلیل با نام لامپ شمعی نیز شناخته می‌شوند. اگر به دنبال لامپی هستید که جزئیات بیشتری داشته باشد باید سری لامپ‌های F را انتخاب کنید. 

لامپ‌های سری G

این لامپ‌ها شکل کروی دارند که در اندازه‌های مختلفی از کوچک تا بزرگ در دسترس هستند. نوع G معمولا به عنوان لامپ تزئینی مورد استفاده قرار می‌گیرند که رایج‌ترین محل استفاده آن‌ها در اطراف آینه حمام یا آینه اتاق خواب است. 

لامپ‌های سری R

لامپ‌های سری R که به شکل ریسه‌ای هستند معمولا برای نورپردازی ریلی یا نورپردازی سقفی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در خانه‌ها و کسب و کارهای مختلف معمولا از این نوع لامپ‌ها برای باقی گذاشتن اثر مثبت در ذهن افراد و جلب توجه آن‌ها به کار می‌روند. 

لامپ‌های لینسترا (Linestra)

این سری از لامپ‌ها شکل لوله‌ای داشته و تنها دارای یک نقطه اتصال تکی هستند. امکان استفاده از این لامپ‌ها در موارد مختلف وجود دارد. معمولا در ساخت این نوع از لامپ‌ها از شیشه استفاده می‌شود در حالی که امکان استفاده از پلاستیک منعطف نیز برای ساخت آن‌ها وجود دارد. 

لامپ‌های سری AR

لامپ‌های هالوژن ولتاژ پایین هستند که به صورت اختصاصی برای روشنایی با ولتاژ کم و استفاده در محوطه طراحی شده‌اند. با استفاده از این لامپ‌ها می‌توان زاویه‌های مختلف پرتو نور، از جمله گسترده، باریک و بسیار گسترده را ایجاد کرد. در واقع با استفاده از این لامپ‌ها می‌توان نور را به هر اندازه‌ای که لازم است متمرکز کرد. 

لامپ‌های سری  ALR

از سری لامپ‌های بازتابنده آلومینیومی هستند که به یک درپوش بسیار بزرگ با پایه کوچک مجهز شده‌اند و می‌توانند نور را به راحتی به سمت جلو منعکس کنند. به همین دلیل این نوع لامپ‌ها برای استفاده در فضای بیرون بهترین گزینه محسوب می‌شوند. 

لامپ‌های سری BR

جزو چراغ‌های بازتاب دهنده کلان با روکش نقره هستند که این اطمینان را می‌دهند که تمام نور تولید شده توسط لامپ، به یک جهت معین هدایت شده و پخش نشود. یه همین دلیل این نوع لامپ‌ها برای نمایش یک جسم در محیط و تأمین نور زیاد بهترین گزینه به حساب می‌آیند. از این نوع لامپ‌ها به عنوان جایگزینی برای لامپ‌های سری R و لامپ‌های رشته‌ای استفاده می‌شود. 

انواع لامپ از نظر سرپیچ

سرپیچ یکی دیگر از ملاک‌های دسته‌بندی انواع لامپ به حساب می‌آید که در ادامه با انواع آن آشنا می‌شویم.

لامپ‌های سرپیچ E

رایج‌ترین و پرکاربردترین نوع سرپیچ برای لامپ هستند که حرف E در آن‌ها نشان دهنده کلمه ادیسون است. عددی که در کنار حرف E در این سرپیچ‌ها نمایش داده می‌شود نشان دهنده قطر سرپیچ است. این سرپیچ‌ها دارای انواع متفاوتی هستند که یکی از ویژگی‌های مهم آن‌ها، قابلیت تبدیل انواع مختلف آن‌ها به یکدیگر است. در صورتی که سرپیچ مناسب لامپ نباشد به سادگی می‌توان با استفاده از یک تبدیل مشکل را حل کرد. از رایج‌ترین و کاربردی‌ترین انواع سرپیچ E می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• E5: مناسب برای چراغ‌های چشمک زن و تزئینی
• E10: کاربرد در چراغ قوه و چراغ دوچرخه
• E12: هالوژن‌های شمعی
• E14: لامپ‌های لوستر شمعی
• E17: چراغ خواب 120 ولت
• E27: لامپ‌های استاندارد تا 120 وات
• E39: چراغ‌های صنعتی تا توان 250 وات
• E40: چراغ‌های صنعتی و کارگاهی تا توان 400 وات

لامپ‌های سرپیچ سوزنی

این سرپیچ‌ها در دو نوع تک پین و دو پین وجود دارند و با دو حرف G و GU نمایش داده می‌شوند. عددی که در کنار حرف G قرار دارد،‌ نشانده دهنده فاصله بین دو پین است که بر حسب میلی‌متر محاسبه می‌شود. 

سرپیچ‌ لامپ ریموت‌دار

این سرپیچ‌ها مجهز به یک سنسور بوده که با استفاده از ریموت و از راه دور می‌توان آن‌ها را روشن یا خاموش کرد. از این نوع سرپیچ‌ها و لامپ‌ها معمولا در خانه‌های هوشمند و لامپ‌های شارژی استفاده می‌کنند. 

سرپیچ‌ دو شاخه

این سرپیچ‌ها از طراحی خاصی برخوردار هستند که این امکان را فراهم می‌کنند که با استفاده از دو شاخه موجود در انتها، آن را به پریزهای مختلف وصل کرده و روشنایی لازم را فراهم کرد. 

جمع‌بندی

لامپ‌ها مهم‌ترین ابزار برای تأمین روشنایی در محیط‌های مختلف هستند که بیش از دو قرن است که از زمان اختراع آن توسط ادیسون مورد استفاده قرار می‌گیرند. نمونه اولیه لامپ‌ها دارای رشته‌ای از یک فلز بودند که با عبور جریان، روشن شده و نور تولید می‌کردند. اما پیشرفت فناوری در حوزه تولید لامپ‌ها نیز اثرگذار بود و باعث شد که لامپ‌ها در انواع مختلفی با فناوری متفاوت طراحی و تولید شوند. فناوری در ساخت لامپ‌های مختلف یک هدف مهم را دنبال می‌کند که طراحی یک لامپ با بازده نوری بالا در ازای کمترین میزان مصرف انرژی است.