آموزش صفر تا صد سیم کشی و لوله گذاری کلید و پریز

سیم کشی و لوله گذاری کلید و پریز، از مهارت‌های یک برقکار حرفه‌ای است و کسانی‌که در این زمینه سررشته ندارند، نمی‌توانند بدون حضور یک متخصص آن را انجام دهند. از کاربردهای آشنایی با نحوه لوله‌گذاری و سیم کشی انواع کلید و پریز این است که در صورت بروز مشکل در سیم کشی کلید و پریز و در مواقع ضروری، بتوان آن را برطرف کرد. با توجه به این‌که آرتا الکتریک در تلاش است مطالب آموزشی را به بهترین شکل ممکن در اختیار مخاطبان خود قرار دهد، در ادامه نحوه سیم کشی و لوله گذاری انواع کلید و پریز را به صورت تصویری توضیح داده‌ایم. در انتها پس از خواندن این مطلب، نظرات خود را برای بهبود عملکرد مجموعه، با ما در میان بگذارید. 

لوله گذاری کلید و پریز برق

مهمترین مرحله در هنگام سیم‌کشی برق یک ساختمان، لوله‌گذاری آن است. لوله‌گذاری در زیربنا ساختمان برای انشعاب گرفتن از جعبه فیوز انجام می‌شود و جزو مراحل اولیه سیم کشی برق است. پس از آن‌که در نقشه سیم‌کشی ساختمان محل دقیق کلید و پریزها مشخص شد؛ برقکار عملیات لوله‌گذاری را شروع می‌کند تا پس از تکمیل ساخت ساختمان، بتوان کلید و پریزها را جایگذاری کرد. محل دقیق لوله‌‌ها و لوله‌گذاری باید طبق استانداردهای نصب کلید و پریز و طبق مقررات ملی برق ساختمان انجام شود. 

ارتفاع کلیدها و انواع پریز از کف زمین و سقف، فاصله کلید و پریز از چارچوب درب‌ها، فاصله قرارگیری پریزها تا تجهیزات و دستگاه‌های برقی و فاصله کلید و پریز از لوله‌های گاز و شوفاژ و… مواردی است که باید در هنگام لوله‌گذاری در نظر گرفت. برای اطلاعات کامل درباره استانداردهای نصب کلید و پریز روی دکمه قرمز رنگ کلید کنید و آن مطلب را بخوانید.

نکات قابل توجه در لوله‌ گذاری پریز و کلید برق

1. بهترین زمان برای لوله‌گذاری واحدهای مسکونی و تجاری، بعد از نصب لوله‌های آب و فاضلاب و سایر تاسیسات مکانیکی ساختمان است.
2. استفاده از لوله‌های مشترک برای کلیدها، پریزها و لامپ‌ها مجاز نیست و باید برای هر کدام از آن‌ها جداگانه لوله‌گذاری کرد.
3. لوله‌گذاری از کف در محیط‌های مرطوب و نمناک جایز نیست.
4. در لوله‌گذاری برای کلید و پریز پکیج و شوفاز باید حداکثر فاصله با شیر آب و شیر گاز انتخاب شود.
5. فاصله حداقلی پریز و کلید با شیر آب پکیج 30 سانتی متر است و نیاید زیر شیر آب هیچگونه کلید و پریزی قرار بگیرد.
6. فاصله حداقلی کلید و پریز از شیر گاز نیز بر اساس محل نصب نسبت به لوله گاز متفاوت است. اگر سیم‌کشی بگونه‌ای است که باید پریز زیر شیر قرار بگیرید، حداقل فاصله استاندارد 10 سانتی متر است. حداقل فاصله نصب کلید و پریز در طرفین شیر گاز نیز 50 سانتی متر است.
7. جنس لوله در لوله‌گذاری متناسب با شرایط محیط متفاوت است. اطلاعات کافی درباره جنس لوله و شناخت انواع لوله برق به شما در این زمینه کمک می‌کند. برای بدست آوردن این اطلاعات مقاله “لوله برق چیست؟ بررسی کاربرد، انواع و مزیت‌ها” را بخوانید.

نحوه سیم کشی و نصب پریز برق

پیش از این تنها دو سیم فاز و نول در مدارهای سیم کشی وجود داشت اما در حال حاضر سیم ارت باید حتما در مدار سیم کشی ساختمان وجود داشته باشد. پریزهای ارت دار دارای سه ترمینال برای اتصال سیم‌های فاز، نول و ارت هستند. علاوه‌بر تاکید بر استفاده از پریزهای ارت دار، طبق مقررات ملی ساختمان، سطح مقطع سیم برای مدار پریز برق باید بیش از 2.5 میلی‌متر مربع باشد.

بدین دلیل که ممکن است این مطلب را در حالی بخوانید که می‌خواهید در عملیات سیم کشی پریز برق در یک خانه قدیمی را انجام دهید و سیم ارت در سیم کشی این خانه‌ها وجود ندارد، در ادامه نحوه سیم کشی پریز ارت دار و پریز بدون ارت را به صورت جداگانه بررسی کرده‌ایم.

اهمیت نصب پریز ارت دار

پریز ارت‌دار پریزی است که با استفاده از ترمینال دو پیچ، حفاظت و ایمنی را ارتقا می‌دهد و به‌غیراز پیچ‌های اتصال سیم نول و فاز یک محل اتصال برای سیم ارت دارد. در نتیجه با خیال راحت می‌توان از آن پریز برای وسایل الکتریکی استفاده کرد و از امنیت بالاتری برخوردار شد. اگر قصد نصب پریزهای ارت‌دار را داشته باشید باید استانداردهای مربوط به ارتفاع آن را نیز رعایت کنید.

نحوه لوله‌گذاری پریز برق

لوله‌گذاری پریز برق کار سختی نیست. فقط کافی است از جعبه فیوز به محل قوطی پریز با یکی از انواع لوله برق (لوله خرطومی، لوله فلکسیبل و…) لوله‌کشی کنید. لوله‌گذاری برای پریزهای برق تنها به محل نصب پریز، شرایط آب و هوایی و استانداردهای برق ملی ساختمان بستگی دارد (ارت دار بودن پریز با نبودن آن تاثیری در لوله‌گذاری ندارد).

مراحل سیم‌کشی پریز برق بدون ارت

1. سیم فازی را که از جعبه فیوز خارج می‌شود از درون لوله‌ برق اختصاصی رد کنید و به قوطی‌های پریز برسانید.
2. پریزهای بدون ارت دارای دو عدد پیچ هستند. بنابراین، طبق مقررات ملی ساختمان، سیم فاز را به پیج سمت راست و سیم نول را به پیچ سمت چپ وصل کنید.
3. پس از بستن سیم فاز و نول قاب پریز را در جای خود قرار دهید.

مراحل سیم کشی و نصب پریز ارت دار

نحوه سیم‌کشی پریز برق ارت‌دار کاملاً شبیه به سیم‌کشی پریز برق بدون ارت است. با این تفاوت که سیم ارت نیز به مجموعه سیم‌های فاز و نول اضافه می‌شود. معمولاً سیم ارت پریز برق را به رنگ زرد و یا ترکیبی از زرد و سبز انتخاب می‌کنند. درحالی‌که سیم فاز قرمز یا مشکی است و سیم نول اغلب آبی‌رنگ است. باتوجه‌به رنگ‌بندی سیم‌های برق پریز به سراغ سیم‌کشی پریز برق ارت‌دار می‌رویم.

سیم کشی و نصب پریز ارت دار (مرحله به مرحله)

1. اتصال سیم فاز از فیوز به پریز برق: پریزهای برق ارت‌دار دارای سه عدد پیچ برای اتصال سیم فاز، سیم نول و سیم ارت هستند. دو عدد از پیچ‌ها در قسمت پایینی پریز قرار گرفته‌اند که برای وصل‌شدن سیم فاز و نول تعبیه شده‌اند. پیچ دیگر در قسمت بدنه پریز قرار می‌گیرد و به‌صورت تکی است. سیم ارت پریز باید به این پیج بسته شود. برای اتصال سیم فاز کافی است تا یک سیم با سطح مقطع 2.5 را ازیک‌طرف به فیوز برق مخصوص پریز در جعبه‌فیوز و از طرف دیگر به یکی از پیچ‌های پایینی در پریز برق ببندید.
2. اتصال سیم نول از شمش نول جعبه‌فیوز به پریز برق: سیم نول پریز ارت‌دار را نیز در سطح مقطع 2.5 انتخاب کنید و یک طرف سیم را به شمش نول در داخل جعبه‌فیوز بسته و طرف دیگر سیم نول را به یکی دیگر از پیچ‌های پایینی پریز ارت‌دار اتصال می‌دهید.
3. اتصال سیم ارت از شمش نول به پریز برق: انشعاب سیم ارت از طریق شمش نول در داخل جعبه‌فیوز انجام می‌شود. پس باید یک سر سیم ارت را به‌اندازه کافی لخت کرده و از طریق پیچ به شمش نول بر روی جعبه‌فیوز برق ساختمان ببندید. طرف دیگر سیم ارت زرد رنگ را به پیچ بدنه بر روی پریز برق ارت‌دار متصل می‌کنید. در این مرحله مدار پریز برق ارت‌دار ما تکمیل است.
4. نصب پریز بر روی دیوار: نصب پریز برق باتوجه‌به روکار و یا توکار بودن آن کمی متفاوت است. اگر پریز برق روکار باشد، کافی است بدنه پریز را به‌واسطه پیچ‌های آن بر روی دیوار محکم کرده و در نهایت روکش پریز را ببندید. اما اگر پریز برق از نوع توکار باشد، ابتدا سیم‌های متصل به پریز را در داخل قوطی برق قرار می‌دهید و سپس بدنه پریز را از طریق پیچ‌های آن در داخل قوطی محکم می‌کنید.
5. تست پریز برق: پس از اینکه اتصال سیم‌های فاز، نول و ارت از داخل جعبه‌فیوز به سمت پریز برق به اتمام رسید، باید قاب یا روکش پریز برق را بر روی آن قرار دهید و سپس پیچ روی روکش پریز را ببندید تا اتصال پریز تمام شود. در نهایت فیوز مختص پریز برق را در داخل جعبه‌فیوز در حالت وصل قرار می‌دهید تا جریان برق به سمت پریز هدایت شود. سپس به‌منظور تست پریز برق تازه سیم‌کشی شده، از فازمتر کمک بگیرید. به این صورت که سر فازمتر را در سوراخ‌های پریز قرار می‌دهید. در این مرحله لازم است چراغ فازمتر در یکی از سوراخ‌های پریز برق روشن شود.

نکات مهم لوله‌گذاری و سیم‌کشی پریز برق

• برای برقراری امنیت ساختمان و پیش‌گیری از آتش سوزی و برق گرفتگی سعی کنید از پریزهای برق ارت‌دار استفاده کنید.
• با توجه به اصول اولیه‌ی استانداردهای نصب پریز برق، تمامی سیم‌های مورد استفاده برای پریزهای برق باید شامل نمره دو و پنج باشند.
• برای سطح مقطع سیم 2.5 میلیمتر مربع باید فیوز مینیاتوری با 16 آمپر را انتخاب کنید.
• در سیم‌کشی پریز برق آشپزخانه از دو خط مدار کلید مینیاتوری استفاده کنید.
• سیم‌های مدار پریز را مستقیما به پیچ‌های پریز وصل نکنید و از سر سیم استفاده کنید.

نحوه سیم کشی و نصب کلید تک پل

مسئله مهمی که در سیم‌کشی و لوله‌گذاری کلید تک پل باید بدانید این است که کلید تک پل در مسیر سیم فاز قرار می‌‌گیرد و سیم نول به هیچ‌ یک از ترمینال‌های کلید وصل نمی‌شود. برای درک بهتر این موضوع به عکس زیر دقت کنید.

کلید تک پل دارای دو پیچ نقره‌ای و طلایی است که برای اتصال سیم فاز کاربرد دارد. سیم فاز ورودی به پیچ طلایی متصل می‌شود و از پیچ نقره‌ای یک سیم تحت عنوان فاز برگشتی به لامپ می‌رود و همانطور که در نقشه قابل مشاهده است؛ سیم‌ نول (سیم آبی رنگ) فقط از پشت کلید رد می‌شود تا به لامپ برسد. حالا که منظور از قرارگیری کلید تک پل در مسیر فاز و اتصال سیم نول به لامپ را متوجه شدید، در عکس زیر مدار بالا را در لوله‌های برق قرار داده‌ایم تا به توضیح نحوه لوله‌گذاری برای کلید تک پل برسیم.

متداول‌ترین روش لوله‌گذاری در سیم کشی کلیدهای دو پل

در لوله‌گذاری سیم کشی کلیدهای تک پل به دو لوله برق نیاز داریم. یکی از لوله‌های برق از جعبه فیوز به کلید می‌رسید و محل عبور سیم فاز و نول است. لوله سمت راست (لوله‌ای که از جعبه فیوز به کلید برق رسیده است) که دارای سه رشته سیم به رنگ‌های آبی، قرمز و سیم زرد/ سبز راه راه است، لوله ارتباطی نام دارد. لوله سمت چپ (لوله‌ای که به لامپ می‌رسد) با سه رشته سیم با رنگ‌های قهوه‌ای، آبی و زرد/سبز، لوله برگشتی نام دارد.

سیم ارت (زرد/سبز) در روشن و خاموش شدن لامپ تاثیری ندارد اما طبق قوانین برق ساختمان باید در همه لوله‌های برق قرار بگیرد.

نکات مهم لوله‌گذاری و سیم کشی کلید تک پل

1. کلید باید همیشه در مسیر سیم فاز قرار بگیرد.
2. کلید یک پل به صورت سری در مدار قرار می‌گیرد. پس سیم فاز از یکی از ترمینال‌ها وارد و از ترمینال دیگر به عنوان سیم برگشتی خارج می‌شود.
3. در کلید‌های یک پل ورودی و خروجی سیم‌ها مهم نیست.
4. بهتر است سیم فاز به مغزی سرپیچ و سیم نول به کنتاکت بدنه متصل شود تا در هنگام تعویض لامپ، فرد دچار برق گرفتگی نشود.
5.  کلید تک پل روکار و کلید تک پل توکار هر دو روش‌های سیم‌کشی یکسانی دارند و تنها تفاوت آن‌ها در ظاهر کلید است.

نحوه سیم کشی و نصب کلید دو پل برای دو لامپ

کلید دوپل روکار و کلید دوپل توکار نیز مانند کلیدهای تک پل تنها از یک روش سیم‌کشی می‌شوند و باید در مسیر سیم فاز قرار بگیرند. برای آشنایی با نحوه سیم کشی و نصب کلید دو پل برای دو لامپ به تصویر زیر دقت کنید:

همانطور که مشاهده می‌کنید، کلید دو پل 3 ترمینال اتصال (پیچ) دارد که یکی از آن‌ها طلایی و دو پیچ بالایی کلید، نقره‌ای هستند. طبق سیم کشی کلیدهای دو پل، سیم ورودی (سیم قرمز رنگ)، همان سیم فاز است باید به پیچ طلایی و دو سیم مشکی و قهوه‌ای به پیچ‌های نقره‌ای وصل شوند. اصطلاحا به پیج طلایی ترمینال مشترک و به پیچ‌های نقره‌ای ترمینال‌های غیرمشترک می‌گویند. طبق این اتصالات، درصورتی‌که کلید دو پل در حالت روشن قرار بگیرد؛ ترمینال‌های غیر مشترک با ترمینال‌های مشترک تماس پیدا می‌کنند و جریان برق از سمت ترمینال مشترک به سمت ترمینال‌های مشترک حرکت می‌کند.

متداول‌ترین روش لوله‌گذاری در سیم کشی کلیدهای دو پل

مداری که در عکس پایین مشاهده می‌کنید، متداول‌ترین روش لوله‌گذاری در سیم کشی کلیدهای دو پل است. طبق تصویر؛ یک لوله از جعبه فیوز به کلید دو پل رسیده است که لوله ارتباطی نام دارد و سیم‌های داخل آن (سیم‌های قرمز، آبی و زرد/سبز)، برق کل مدار را تامین می‌کند.دو لوله برگشتی با نام‌های لوله برگشتی یک و لوله برگشتی دو، از کلید دوپل تا لامپ شماره 1 و از آن به لامپ شماره 2 رسیده است. در لوله برگشتی یک، چهار سیم به رنگ‌های مشکی، قهوه‌ای، آبی و زرد/سبز مشاهده می‌کنید که به جز سیم مشکی همگی به لامپ شماره 1 متصل هستند.

سیم مشکی و سیم قهوه‌ای در واقع تامین کننده انرژی لامپ‌ها هستند که به پیچ‌های نقره‌ای متصل شده‌اند. سیم قهوه‌ای به لامپ اول و سیم مشکی از ترمینال‌ نقره‌ای کلید دو پل شروع شده و بدون اینکه قطع شود از کنار لامپ شماره 1 عبور کرده و به لامپ شماره 2 می‌رسد.

در سیم کشی کلید دو پل با دو لامپ، سیم ارت و سیم نول هر دو عدد لامپ مشترک است که موجب صرفه‌جویی در مصرف سیم ارت و نول می‌شود. همچنین اشتراک این دو سیم بین لامپ‌ها موجب کوتاه شدن مسیر لوله‌گذاری و صرفه‌جویی در مصرف لوله برق می‌شود. زیرا فاصله لامپ دوم تا لامپ اول، بسیار کمتر از فاصله لامپ دوم تا کلید است.

روش دیگری که برای سیم کشی کلید دو پل استفاده می‌شود، لوله‌گذاری برای هر لامپ به صورت جداگانه است. مصرف بیش از اندازه سیم ارت و نول و لوله برق، تنها عیب این روش است.

نحوه سیم کشی و نصب کلید دو پل برای دو چهار لامپ

چنانچه می‌خواهید سیم کشی را بگونه‌ای انجام دهید که با یک کلید دو پل بتوان 4 لامپ را روشن کرد باید طبق نقشه زیر عمل کنید:

در این نوع سیم کشی، سیم نول در تمام این لامپ‌ها مشترک است و به هیچ‌کدام از ترمینال‌های کلید وصل نمی‌شود. طبق این نقشه سیم کشی، با فشار دادن هر شستی کلید، 2 لامپ روشن شود و هر دو لامپ از یک سیم فاز انرژی خود را می‌گیرند. انرژی دو لامپ سمت چپ از سیم قرمز و دو لامپ سمت راست از سیم سبز رنگ تامین می‌شود.

نکات ایمنی مهم سیم کشی کلید و پریز که باید رعایت شود:

• رنگ سیم در سیم‌کشی کلید و پریز اهمیت دارد. سیم‌های قرمز، زرد و سیاه برای سیم فاز، سیم آبی کم رنگ، سیم نول و سیم ارت زرد/ سبز راه راه است. 
• برای مکان‌های مرطوب مانند حیاط، سرویس‌های بهداشتی، آشپزخانه‌ها و… حتماً از پریزهای ارت‌دار و کلید و پریز بارانی استفاده کنید.
• از نوار چسب برای عایق‌بندی و اتصال دو سر سیم به یکدیگر تحت هیچ شرایطی استفاده نکنید.
• اتصالات بین دو سیم را با استفاده از ترمینال پیچی یا ترمینال فشاری انجام دهید.